स्याङ्जा १७ पुस । मुलुकमै सुन्तलाका नामले ख्याती कमाएको स्याङ्जामा यसबर्ष एक अरब २५ करोडको सुन्तला उत्पादन भएको छ । कृषि ज्ञान केन्द्र स्याङ्जाका प्रमुख बिनोद हमालका अनुसार गतबर्षको तुलनामा यसबर्ष सुन्तला उत्पादनमा १५ प्रतिशत समेत बृद्धि भएको छ ।
अघिल्लो बर्ष अत्याधिक सुन्तला उत्पादन भएको थियो। गतबर्ष सुन्तला उत्पादन कम भयो। तर, अहिले राम्रो उत्पादन भएको किसानको भनाई छ । एक बर्ष अत्याधिक सुन्तला उत्पादन हुने र अर्को बर्ष कम हुने गरेको बिगतदेखिको तथ्यांकमा हेर्न पाईन्छ ।
यसबर्ष २० देखि २१ हजार मेट्रिक टन सुन्तला फलेको कृषि ज्ञान केन्द्र र सुन्तला सुपरजोन परियोजनाले जनाएको छ। अघिल्लो बर्ष २२ हजार मेट्रिक टन र गतबर्ष १७ हजार मेट्रिक टन सुन्तला उत्पादन भएको थियो ।
२ हजार २ सय ५० हेक्टर क्षेत्रफलमा सुन्तला खेती छ। ती मध्ये १ हजार ३ सय ७० हेक्टरमा सुन्तलाले उत्पादन दिएका छन भने बाँकी ८ सय ८० हेक्टरमा हुर्कदो अवस्थाका सुन्तला छन्। जिल्लाभर ४ हजार भन्दा बढी सुन्तला ब्यावसायी किसान छन्।
यहाँका ११ पालिकाका ९७ वडामध्ये ७÷८ वडा बाहेक सबै वडाहरुमा सुन्तलाको उत्पादन राम्रो छ। कालीगण्डकी गाउँपालिका र चापाकोटका केही वडा बाहेक अन्य सबै पालिकामा सुन्तलाका खेती बिस्तार भएका छन ।
वि.सं. २०७३ सालमा सुन्तला जोन संचालनको स्वीकृत पाएपछि सुरुमा १७ वडामा परियोजना लागु भएको थियो। पछिल्ला केही बर्षयता भने जिल्लाभर सुन्तला सुपरजोन परियोजना समेटिएको छ । सबै ठाउँमा सुन्तलाको उत्पादन हुने भएकाले ब्लक, पकेट कार्यक्रम मार्फत जिल्लाभर समेटिएको प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण सुन्तला सुपरजोन परियोजना इकाई कार्यालयले जनाएको छ ।
स्थानीय पालिका, प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण सुन्तला सुपरजोन परियोजना र कृषि ज्ञान केन्द्र मार्फत पनि किसानलाई आवश्यक सहयोग हुदै आएको छ । तर, सुपरजोन परियोजनाको भने सहयोग उल्लेख्य छ । सुन्तला रोपण र उत्पादनमा जोड दिदै यसका लागि वनजंगल फडानीदेखि सुन्तला रोपण, स्याहार संभार, खाद्य पोषण लगायत सम्मका गतिबिधि र उपकरण खरिद लगायतमा केही प्रतिशत छुटदेखि अनुदानसम्मका सुबिधा उपलब्ध गराउदै आएको बरिष्ट कृषि अधिकृत अजय अधिकारीले जानकारी दिनुभयो ।
सुन्तला उत्पादनका लागि उपयुक्त भुगोल भएका कारण जिल्लाको मुख्य उत्पादन पनि सुन्तला बनेको छ। सुन्तलावाटै बर्षेनी करोडौं रुपैंया भित्रयाइन्छ यहाँ। यहाँका पाखा, पखेरा र खेत बारीका गहगह्रामा सुन्तला झुलेका छन्। हिजोआज सुन्तला पाकेर पहेंलपुर बनेका छन।
सुन्तला बिरुवा रोपेको ५ देखि ६ बर्षभित्रमा फल दिने हुदाँ किसानको बिशेष रुची सुन्तला खेतीमा हुन्छ। अझ कलमी बिरुवाले त रोपेको दुई÷तीन बर्षमै फल दिन थाल्छ। बर्षको दुई÷चार पटक मल, जल, गोडमेल गरेपछि सुन्तलाले राम्रो उत्पादन हुन्छ बर्षेनी ५ देखि ३० लाख रुपैंयासम्म नगद आम्दानी गर्ने दर्जनौं किसान छन् यहाँ ।
यहाँका प्रायजसो सबैका घर घर सुन्तलाका बिरुवा छन्। स्थानीय पालिकाले पनि सुन्तलालाई बिशेष प्राथमिकतामा राखेको पाइन्छ। सबैभन्दा धेरै पुतलीवजार नगरपालिकामा सुन्तला उत्पादन हुन्छ । कुल उत्पादनको ३० प्रतिशत भन्दा बढी पुतलीबजारमा सुन्तला उत्पादन हुने गर्दछ ।
पुतलीबजार, वालिङ्, अर्जुनचौपारी, भीरकोट, बिरुवा, आँधीखोला, गल्याङमा अत्याधिक सुन्तला खेती हुन्छ । यसैगरी, दहथुम, अर्जुनचौपारी, एलादी, मनकामना, खिलुङ देउराली, ठूलाडिही, फापरथुम, बहाकोट, ओरष्टे, पौवेगौडे लगायतका वडा सुन्तला उत्पादनका मुख्य पकेट क्षेत्र हुन। कालीगण्डकी, चापाकोट र हरिनासका केही बडा बाहेक जिल्लाभर सुन्तला खेती अत्यन्तै राम्रो हुन्छ ।
स्याङ्जामा आन्तरिक रुपमा कातिकको अन्तिम सातादेखि नै सुन्तला खरिद बिक्री सुरु हुन्छ। सुन्तला ब्यापारी पनि मंसिर पहिलोसातादेखि नै किसानका घर बगैंचामै पुगेर किन्ने गर्छन । अहिले सुन्तला ब्यापारी बगैंचामा पुगिसकेका छन्। यहाँका सुन्तलाको मुख्य बजार पोखरा, बुटवल, चितवन, नारायणघाट, काठमाण्डौं हो ।
यहाँका सुन्तला चिल्ला, रातो तथा पहेंलो रंग भरिएको, पातलो बोक्रा, खादा स्वादिलो र गुलियो पन धेरै भएकाले खरिदकर्ताको रोजाईमा पनि स्याङ्जाका सुन्तला पर्ने गरेको भीरकोटका युवा सुन्तला किसान ताराप्रसाद अर्यालको भनाई छ ।
यहाँ उत्पादित सुन्तला मध्ये १० प्रतिशत खाने, आफना आफन्तलाई उपहार दिने र आन्तरिक बजारमा बिक्री बितरण गरिन्छ भने ९० प्रतिशत जिल्ला बाहिर बजारीकरण गर्ने गरिन्छ । अहिलेसम्म करिब ४५ प्रतिशत सुन्तला बिक्री भैसकेको छ। ब्यापारिले बगैंचामा पुगेर किलोमा सुन्तला खरिद गर्ने गरेका छन ।
सुन्तलाबाट प्रतिकिसानले बर्षेनी एक लाखदेखि ३० लाख रुपैंयासम्म आम्दानी गर्दै आएका छन्। सुन्तलाका लागि उपयुक्त भुगोल भएका कारण यहाँका पाखा पखेरा समेत सुन्तलाले भरिएका छन ।