स्याङ्जा १८ असार । आज गुरु पूर्णिमा नेपालमा आध्यात्मिक वा शैक्षिक गुरुहरूको सम्मानमा मनाइने पर्व हो । आफ्ना गुरुहरूलाई नमन गर्न र उनीहरूप्रति आदर प्रकट गर्न यो पर्व मनाइन्छ ।
हामी सबै मानिसको जीवन निर्माणमा गुरुहरूको महत्त्वपूर्ण भूमिका हुन्छ। यस्तो अवस्थामा हामीलाई आकार दिन योगदान पु¥याउने गुरुहरूप्रति कृतज्ञताको भावना कायम राख्नुपर्ने जनविश्वास छ र त्यसलाई व्यक्त गर्न नै गुरुपूर्णिमा पर्व मनाइन्छ ।
हिन्दू धर्मावलम्बीहरुको परम्परा अनुसार असार शुक्ल पक्षको पूर्णिमाका दिन गुरु पूर्णिमा पर्व मनाइन्छ । यो पर्व सामान्यतया असार साउन महिनामा पर्दछ । यो वर्ष असार १८ गते सोमबार आज गुरु पूर्णिमा परेको छ ।
पौराणिक मान्यता अनुसार गुरु पूर्णिमालाई महाभारतका रचयिता वेद व्यासको जन्मदिन मानिन्छ। उनको सम्मानमा यो दिनलाई व्यास पूर्णिमा पनि भनिन्छ। शास्त्रमा भनिएको छ गुरु पूर्णिमाको दिन महर्षि वेदव्यासले चारै वेदको रचना गरेका थिए त्यसैले उनको नाम वेद व्यास राखिएको हो ।
परापूर्वकालदेखि नै गुरुको भूमिका महत्वपूर्ण रहँदै आएको छ । प्राचीन सभ्यता होस् वा आधुनिक युग, समाज निर्माणमा गुरुको भूमिका महत्वपूर्ण छ । जबसम्म गुरुको कृपा प्राप्त हुँदैन, तबसम्म मानिस अज्ञानको अन्धकारमा भौतारिन्छ र भ्रमको बन्धनमा बाँधिएको हुन्छ, उसले मोक्ष प्राप्त गर्दैन । गुरुबिना उसलाई सत्य र असत्यको भेद थाहा हुँदैन, सही र गलतको ज्ञान हुँदैन ।
पौराणिक कथा अनुसार जगतगुरु भगवान शिवले यहि दिन देखि सप्तऋषिहरुलाई योग सिकाउन थालेका थिए । गुरु पूर्णिमाको पर्व नेपालमा मात्र नभई भारत र भुटानमा पनि धुमधामका साथ मनाइन्छ ।
नेपालमा गुरु पूर्णिमालाई शिक्षक दिवसका रूपमा समेत मनाइन्छ । बुद्ध धर्ममा आस्था राख्नेहरुले भगवान बुद्धको सम्झनामा गुरु पूर्णिमा मनाउँछन् । उनीहरुको विश्वास अनुसार भगवान बुद्धले यसै दिन उत्तर प्रदेशको सारनाथमा पहिलो उपदेश दिएका थिए । त्यसपछि मात्रै बुद्ध धर्मको सुरुवात भएको मानिन्छ ।
किन मनाइन्छ गुरु पूर्णिमा ?
आषाढ महिनाको पूर्णिमालाई गुरु पूर्णिमा पनि भनिन्छ। हाम्रो देश नेपालमा अनेकौं परम्पराहरु छन । ती परम्पराहरू मध्ये एक गुरु९शिष्य परम्परा पनि हो । नेपाल प्राचीन कालदेखि नै महान गुरुहरू र उनीहरूका शिष्यहरूको जन्मस्थल हो। गुरु हाम्रो संस्कृतिको एक महत्वपूर्ण अंग हो र त्यही संस्कृतिको सम्झनामा आषाढ महिनाको पूर्णिमाका दिन गुरु पूर्णिमा मनाइन्छ ।
गुरु पूर्णिमाको सन्दर्भमा के पनि भनिन्छ भने यहि दिन वेदव्यासले वेदको रचना गरेका थिए । धेरै पुराण, उपपुराण र महाभारतको पनि यहि दिन रचना भएको थियो। त्यसैले यो दिनलाई व्यास पूर्णिमा पनि भनिन्छ ।
नेपाली समाजमा पनि गुरु पूर्णिमाका दिन आफना गुरुलाई श्रद्धा, भक्ति दर्शाउने गरिन्छ । परापूर्वकालदेखि गुरु र शिष्यप्रतिको समभाव र सदभाव नजिक बनाउदै आएको पाईन्छ ।